ზოოლოგიის მეცნიერება ცხოველთა სამყაროს მრავალმხრივად შეისწავლის სწავლობს ცხოველთა აგებულებას და სასიცოცხლო პროცესებს. ცხოველთა ინდივიდურ განვითარებას, ფაუნის წარმოშობის კანონზომიერებებს. მათ გეოგრაფიულ გავრცელებას, როგორც დღევანდელ პირობებში ასევე წარსულში. აგრეთვე ცხოველთა ევოლუციურ განვითარებას, ორგანიზმის ურთიერქმედებას არსებობის პირობებთან და სხვა ცოცხალ ორგანიზმებთან.

ზოოლოგია შეისწავლის როგორც ადამიანისა და ბუნებისადმი სასარგებლო ცხოველებს, ასევე მეტად საშიშ დაავადებების გამომწვევ ან გადამტან ცხოველებს.

ზოოლოგია იყოფა მთელ რიგ დარგებად ანუ მეცნიერებებად, რომელთაგან ერთნი შეისწავლიან ცხოველთა აგებულებას, ცხოველმყოფელურ გავრცელებას, გარემოსთან კავშირს და სხვას. მეორენი შეისწავლიან ცხოველთა ცალკეულ მსხვილ ან პრაქტიკული მნიშვნელობის ჯგუფებს.

pirvelSi SeiZleba ganvasxvavoT ara specialobebi

1. მორფოლოგია - შეისწავლის ცხოველის ფორმას და აგებულების თავისებურებებს, როგორც ინდივიდუალურ, ისე ისტორიულ განვითარებაში.

მორფოლოგია მოიცავს ცხოველთა ანატომიას, ჰისტოლოგიას, ციტოლოგიას, და ემბრიოლოგიას.

ანატომია იკვლევს ორგანოების აგებულებასა და ურთიერთკავშირს.

ჰისტოლოგია შეისწავლის ცხოველთა სხეულის ქსოვილებს და ორგანოების მიკროსკოპულ აგებულებას.

ციტოლოგიის მიზანია ცხოველთა ორგანიზმში არსებული უჯრედების აგებულებისა და ცხოველქმედების შესწავლა.

ემბრიოლოგია სწავლობს ცხოველთა ჩანასახის განვითარების პროცესებს.

2. ფიზიოლოგია შეისწავლის ცხოველის ორგანიზმში მიმდინარე პროცესებს: საჭმლის მონელებას, სუნთქვას, სისხლის მიმოქცევას, გამოყოფას, მოძრაობას, ნერვულ მოქმედებას, გამრავლებას და სხვას, მაგრამ ფიზიოლოგია ეყრდნობა ფიზიკის, ქიმიის, აგრეთვე ანატომიის, ჰისტოლოგიის და ზოგიერთი სხვა მეცნიერებების მონაცემებს.

3. ეკოლოგია (ბერძ. oikos> - სახლი, ადგილსამყოფელი) შეისწავლის ცხოველთა, სხვა ორგანიზმებთან და ორგანულ სამყაროსთან ურთიერთდამოკიდებულებას. ე.ი. ცხოველების ურთიერთობას ბიოტურ და აბიოტურ ფაქტორებთან. ეკოლოგიასთან მჭიდრო კავშირშია პარაზიტოლოგია და ჰიდრობიოლოგია.

პარაზიტოლოგია შეისწავლის ადამიანის, ცხოველებისა და მცენარეთა პარაზიტებს და მათ წინააღმდეგ ბრძოლის ღონისძიებებს.

ჰიდრობიოლოგია სწავლობს წყალში ( მტკნარ წყლებში, ზღვებსა და ოკეანეებში) მცხოვრებ ცოცხალი ორგანიზმების მთელ კომპლექს და მათ ურთიერთკავშირს.

4. გენეტიკა ეწოდება მოძღვრებას ცვალებადობასა და მემკვიდრობის შესახებ.

5. სისტემატიკა შეისწავლის ცხოველთა სამყაროს მრავალფეროვნეებას, ცხოველთა შორის მსგავსებასა და განსხვავებას. აჯგუფებს ცხოველებს ერთმანეთთან მსგავსების ხარისხის მიხედვით და ამის საფუძველზე აგებს ცხოველთა სისტემას. იგი ყოველ ცხოველს ჰყოფს ურთიერთდამოკიდებულ ჯგუფებად.

zoologiuri mecnierebis meore jgufs ekuTvnis

პროტოზოოლოგია (ბერძ. protomi - უმარტივესი) არის მეცნიერება უმარტივეს ცხოველებზე. იგი შეისწავლის ერთუჯრედიან ორგანიზმებს, მათ მიკროსკოპულ აგებულებას, სასიცოცხლო ფუნქციას და ბიოლოგიას. ჰელმინთოლოგია შეისწავლის ადამიანის, ცხოველთა და მცენარეთა პარაზიტულ ჭიებს ანუ ჰელმინთებს.არაქნოლოგია სწავლობს ობობასნაირებს გარდა ტკიპებისა.აკროლოგია განსაზღვრავს ტკიპებს, მათ სისტემატიკას, ბიოლოგიას და როლს სახალხო მეურნებაში და ადამიანის ჯანმრთელობაში. ენტომოლოგია (ბერძ. Entomon - მწერი) არის მეცნიერება მწერების შესახებ. მალაკოლოგია (ბერძ. Malakion - მოლუსკი) არის მოლუსკების ანუ რბილტანიანების შემსწავლელი მეცნიერება. იქტიოლოგია (ბერძ. Ichtios - თევზი) მოიცავს თევზებს, მათ აგებულებას, სისტემატიკას, ეკოლოგიას და სხვას. ბატრაქოლოგია - ამფიბიებს.

perpedplogia aris mecniereba qvewarrmaval cxovelebze

ორნითოლგია (ბერძ. Orniz - ფრინველი) ფრინველების შესახებ.

თერიოლოგიან ან მამალიოლოგია (ლათ. Mamalia - ძუძუმწოვარი) არის მეცნიერება ძუძუმწოვარ ცხოველებზე.

ამრიგად, ზოოლოგია არის მეცნიერული სისტემა (კომპლექსური), რომელიც ყოველ მხრივ იკვლევს ცხოველთა სამყაროსა და ცხოველური ორგანიზმების თავისებურებებს.

zoologiis ganviTarebis ZiriTadi etapebi

მართალია ცნობები ზოოლოგიის განვითარების შესახებ მოიპოვება ძველი ბერძენი ფილოფოსების და ბუნების მეტყველების ნაშრომებში, მაგრამ პირველი ცდა ცხოვრების კლასიფიკაციის შესახებ ეკუთვნის ძველ ბერძენ ფილოსოფოს არისტოტელეს (384 – 322 ჩვ. წ. აღ-მდე). არისტოტელე იცნობდა 500 - მდე სახეობის ცხოველს. მან მისთვის ცნობილი სამყარო ორ დიდ ჯგუფად დაყო: სისხლიან და უსისხლო ცხოველებად. არისტოტელემ სისხლიან ცხოველებში გააერთიანა:

1. ოთხფეხიანი ცოცხალ მშობები. თმებით დაფარული (ძუძუმწოვრები); 
2. კვერცხმდებელი ოთხფეხიანები (ქვეწარმავლები ანუ რეპტილიები); 
3. კვერცხმდებელი ორფეხიანები, ბუმბულით შემოსილი (ფრინველები); 
4. ცოცხლად მშობი უფეხონი (ვეშაპის ნაირები); 
5. კვერცხმდებელი უფეხონი, ქერცლებით ან სადა კანით, სუნთქავენ ლაყუჩებით (თევზები); 

usisxlo cxovelebis jgufi

1. რბილსხეულიანები თავზე აქვთ ფეხები (თავფეხიანი მოლუსკები);
2. რბილნაჭუჭიანები (კიბოსნაირები);
3. ქალაკანიანები (მოლუსკები, თავფეხიანების გარდა);
4. მწერები (მწერები, ობობასნაირები, ჭიები).

ამგვარად არისტოტელემ სისხლიან ცხოველებში გააერთიანა ხერხემლიანები ცხოველები, ხოლო უსისხლოებში უხერხემლოები.

არისტოტელეს მიერ ზოოლოგიის დარგში დატოვებული მეცნიერული მემკვიდრეობა დღესაც არ არის ინტერეს მოკლებული. არისტოტელეს სიტემამ დიდი როლი შეასრულა განვითარებაში, ვინაიდან ის წარმოადგენდა ბუნებრივი სისტემის ჩანახატს.

არისტოტელეს შემდეგ XVII საუკინის დამლევს მიღწევები სისტემატიკაში უმნიშვნელო იყო და საერთოს მიღებულ სისტემად რჩებოდა არისტოტელეს სისტემა.

XVI საუკუნეში 1665 წელს ინგლისელმა ფიზიკოსმა ანტონ ვან ლევენჰუკმა პირველად (1632-1728) გამოიგონა და გამოიყენა მიკროსკოპი. მან აღმოაჩინა ინფუზორია. მანამდე უმარტივეს ცხოველთა სამყარო არ იყო ცნობილი.

არისტოტელეს შემდეგ ცხოველთა სისტემატიკის საქმეში ნაბიჯი გადადგა ინგლისელმა ბუნებისმეტყველმა ჯონ რეიმ (1627-1705). მისი შრომები მიეძღვნა მცენარეთა და ცხოველთა კლასიფიკაციის საკითხებს. განსაკუთრებით საყურადღებოა მისი ნაშრომი “ცხოველთა სისტემატიკური მოძღვრება” (1693 წელი). ამ წიგნში რეიმ მოგვცა ცხოველთა კლასიფიკაციის თავისი სისტემა. აღსანიშნავია, რომ რეი თავის ნაშრომში სარგებლობდა ორი საკლასიფიკაციო ცნებით (გვარი და სახეობა). უნდა აღინიშნოს, რომ რეის სისტემა ჯერ კიდევ არ იყო სრულყოფილი და ის შემდგომმა სისტემატიკოსებმა გააუმჯობესეს. ჯონ რეის დამსახურება იმაში მდგომარეობს, რომ მან პირველმა გამოყო სახეობა და მოგვცა მისი პირველი განმარტება: “ორგანიზმების შედარებით წვრილ ჯგუფებს, რომლებიც ერთმანეთში მრავლდებიან და იძლევიან შთამომავლობას და ამ მსგავსებას ინარჩუნებენ”, ჯონ რეიმ უწოდა სახეობა (ლათ. Species). სახეობის ასეთი ცნება არსებობდა ჯონ რეის შემდეგ თითქმის 100 წლის განმავლობაში. კლასიფიკაციის უნივერსალობის დადგენაში დიდი ღვაწლი მიუძღვის შვედ ბუნების მეტყველ კარლ ლინეს (1707-1778). კარლ ლინემ თავის ნაშრომში “ბუნების სისტემა” (1735 წელს გამოქვეყნდა) დააზუსტა წარმოდგენა სახეობის შესახებ. მისი განმარტებით სახეობაში გაერთიანებულია მორფოლოგიურად მსგავსი ინდივიდები, რომელთაც აქვთ ერთმანეთში შეჯვარების უნარი და იძლევიან შთამომავლობას. ლინეს ძირითადი დამსახურებაა: მან სისტემაში მოიყვანა მცენარეთა და ცხოველთა მრავალგვარობა და შეიმუშავა სისტემა, რომლის მიხედვით მონათესავე სახეობები გააერთიანა გვარში, გვარი რიგში და რიგი კლასში. გარდა ამისა ლინეს მიერ იქნა შემოღებული ბინალური ანუ ორმაგი ნომენკლატურა. ამ ნომენკლატურის მიხედვით ყველა სახეობის სახელწოდება მოცემული ორმაგად. პირველი სიტყვა ნიშნავს გვარს, რომელიც საერთოა ამ გვარში შემავალი სახეობებისათვის, ხოლო მეორე სიტყვა საკუთრივ სახეობას აღნიშნავს: Fasciola hepatica L., 1758.

კარლ ლინეს დამსახურება იმაში მდგომარეობს, რომ მან დაყო ცხოველთა სამყარო 6 კლასად:

I. კლასი – ძუძუმწოვრები.
II. კლასი – ფრინველები.
III. კლასი – ამფიბიები.
IV. კლასი – თევზები.
V. კლასი – მწერები.
VI. კლასი – ჭიები.

როგორც ჩანს მან ხერხემლიანებსი გააერთიანა 4 კლასი, ხოლო უხერხემლოებში 2 კლასი. კარლ ლინეს სისტემატიკა ხელოვნური იყო. მისი კლასიფიკაციის ძირითად კრიტერიუმად მიღებული იყო, ნებისმიერად აღებული ნიშნებაი და არა ნიშანთა კომპლექსი. უნდა ითქვას, რომ ლინე ბუნებრივი კლასიფიკაციის მომხრე იყო, მაგრამ მოღვაწეობა უხდებოდა მეტაფიზიკის პერიოდში და მას არ შეეძლო დაემუშავებინა ბუნებრივი სისტემატიკა. კარლ ლინეს შემდეგ მნიშვნელოვანი შეიტანა ზოოლოგიურ სისტემაში ფრანგმა მეცნიერმა ჟან-ბატისტ ლამარკმა (1744-1829 წწ.). ლამარკმა პირველმა დაყო მთელი ცხოველთა სამყარო ხერხემლიან და უხერხემლო ცხოველებად და კარლ ლინეს 6 კლასის მაგიერ 14 კლასი დაადგინა, რომლეთაგან 10 კლასს უხერხემლოები შეადგენენ. ლამარკმა კლასები გაანაწილა 6 საფეხურად ცხოველთა სამყაროს განვითარებისა და ევოლუციის მიხედვით:

I საფეხური:

1. ინფუზორია;
2. პოლიპები;

II საფეხური:

3. სხივარები;
4. ჭიები;

III საფეხური:

5. მწერები;
6. ობობასნაირები;

IV საფეხური:

7. კიბოსნაირები;
8. რგოლიანი ჭიები;
9. ულვაშფეხიანები;
10. მოლუსკები;

V საფეხური:

11. თევზები;
12. რეპტილიები;

VI საფეხური:

13. ფრინველები;
14. ძუძუმწოვრები.

ლამარკის ეს საინტერესო სისტემა ასახავდა ცხოველთა ორგანიზაციის თანდათანობით გართულებას, ინფუზორიებიდან - ძუძუმწოვრებამდე, რასაც ადგილი აქვს ცხოველთა სამყაროს განვითარების პროცესში. ლამარკის კლასიფიკაცია შედარებით უკეთესი იყო ლინეს სისტემაზე. ზოოლოგიური კლასიფიკაციის შემდგომ მსხვილ ეტაპს წარმოადგენდა ფრანგი მეცნიერის ჟორჟ კიუვიეს (1769 - 1832 წწ.) შრომები. კიუვიემ მთელი ცხოველთა სამყარო დაყო 4 ჯგუფად და მასში 19 კლასი გააერთიანა. კიუვიეს ეს ჯგუფები შემდგომში ტიპებად იყო წოდებული. კიუვიე მეტაფიზიკურ პოზიციებზე იდგა. ლამარკისაგან განსხვავებით კიუვიე თავის ჯგუფებს ან ტიპებს გამოყოფდა არა როგორც ცხოველთა სამყაროს განვითარების საფეხურებს – არამედ, როგორც დამოუკიდებლებს. კიუვიეს შემდეგ საბუნებისმეტყველო მეცნიერებათა განვითარების საქმეში და ცხოველთა სამყაროს კლასიფიკაციის სრულყოფის საქმეში უდიდესი წვლილი შეიტანა ინგლისელმა ბიოლოგმა ჩარლზ დარვინმა და მისმა მოძღვრებმა და მისმა შრომებმა. დარვინის შრომებიდან განსაკუთრებით აღსანიშნავია “სახეობათა წარმოშობა” (1859 წ.), რომელშიც ცოცხალი ბუნების განვითარების ახსნას საფუძვლად დაედო ორგანიზმთა ცვალებადობა, მემკვიდრეობითობა, არსებობოსათვის ბრძოლა და ბუნებრივი გადარჩევა. დარვინის მოძღვრების საფუძველზე შესაძლებელი გახდა ბუნებრივი კლასიფიკაციის შემუშავება. ასევე მოგვცა ჩვენ სახეობის განმარტება.

Tanamedrove mecnierebis sistematikis kategoriebia

1. სახეობა – Spesies.
2. გვარი – Ienus.
3. ოჯახი – Familie.
4. რიგი – Orda.
5. კლასი – Clasis.
6. ტიპი – Typus (Phylum).

მაშასადამე ტიპში გაერთიანებულია ისეთი ცხოველები, რომელთაც აქვთ არსებითად საერთო ნიშნები, ხოლო ცხოველთა ძირითად, სისტემატიკური ჯგუფია სახეობა. ყველა სახეობა უნდა აკმაყოფილებდეს 3 კრიტერიუმს.

1. სახეობა ყველა ინდივიდი ფორმათა და სხეულის აგებულებით, არსებითად უნდა ემსგავსებოდეს ერთმანეთს, ამავე დროს ეს მსგავსება უნდა იყოს შთამომავლობითი (სახეობის მორფოლოგიური კრიტერიუმი).

2. ისინი თავისუფლად უნდა ეჯვარებოდნენ ერთმანეთს და იძლეოდნენ ნაყოფიერ შთამომავლობას (სახეობის ფიზიოლოგიური კრიტერიუმი).

3. ყველა ინდივიდის ერთობლიობა, რომელიც წარმოადგენს ერთ სახეობას დედამიწაზე იკავებს გარკვეულ არიალის ნაწილს (სახეობის გეოგრაფიული კრიტერიუმი).

სახეობის გავრცელების მხარეს ხმელეთზე ან ოკეანეში ეწოდება მისი არიალი - (ლათ. area). ცალკეული ორგანიზმის მთელსაციცოცხლო ციკლს კვერცხუჯრედის განაყოფიერებიდან, ორგანიზმის სიცოცხლის დასრულებამდე ინდივიდუალური განვითარება ანუ ონტოგენეზი, ხოლო ცხოველთა ისტორიულ განვითარებას ფილოგენეზი ეწოდება.